ΒΟΛΟΣ 2050: Ατμοσφαιρική ρύπανση
Προσοχή: Το παραπάνω μοντέλο δεν εμφανίζει τις ροές ανέμου που σχηματίζονται μέσα στη πόλη. Διαβάστε τις πηγές ρύπων παρακάτω. Συμπληρώστε το ερωτηματολόγιο με βάση την εμπειρία (οσμή, κατεύθυνση ανέμου κλπ.) που βιώνετε!
Η ατμοσφαιρική ρύπανση και οι επιπτώσεις στην υγεία
Εικ. Σταθμός αέριων ρύπων στο Λονδίνο
Το πρόγραμμα Breathe London ξεκίνησε όταν διαπιστώθηκε ότι κάθε χρόνο, χιλιάδες Λονδρέζοι πεθαίνουν πρόωρα λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε όλη την πόλη και εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν απειλές κατά της υγείας τους κάθε μέρα.
Στο Λονδίνο για να οπτικοποιήσουν την ατμοσφαιρική ρύπανση έχουν εγκαταστήσει 100 σταθμούς μέτρησης αέριων ρύπων, αυτοκίνητα καταγραφής, (Google Street View) και εθελοντικές ομάδες όπως μαθητές σχολείων και καθηγητές που φοράνε συσκευές καταγραφής στις διάφορες κινήσεις τους στη πόλη. Τα στοιχεία είναι διαθέσιμα Οn-Line κάθε στιγμή και αναφέρονται σε ρύπους διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ2), οξείδιο του αζώτου (ΝΟ), σωματίδια (PM) σε διάφορες διαστάσεις μεγέθους (PM2.5 - PM 10),διοξείδιο του άνθρακα (C02) και σε μερικές περιπτώσεις το όζον (O3).
Κάθε αισθητήρας συλλέγει δεδομένα κάθε 15 λεπτά.
Μερικοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στους κινδύνους της ατμοσφαιρικής ρύπανσης - συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, των ηλικιωμένων, των κατοίκων περιοχών χαμηλού εισοδήματος και των ατόμων με διαβήτη, καρδιακών παθήσεων ή αναπνευστικών προβλημάτων. Αυτές οι ομάδες ενδέχεται να υποστούν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, καρκίνου, άσθματος και άλλων αναπνευστικών ασθενειών. ή επιδείνωση.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ένα μείγμα μικρών σωματιδίων όπως ο μαύρος άνθρακας, τα αέρια όπως τα οξείδια του αζώτου, το όζον και το διοξείδιο του θείου.
Μέσω του δικτύου παρακολούθησης, μπορούν να προσδιοριστούν οι πηγές ρύπων σε κοκκώδες επίπεδο. Αυτό γίνεται με τη μέτρηση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2, παράλληλα με τους άλλους ατμοσφαιρικούς ρύπους. Από τις αναλογίες ρύπων στο CO2, ανιχνεύονται επίσης οι πηγές της ρύπανσης.
Τα σωματίδια PM (PM10, PM2.5, UFP) αποτελούνται από μικρά αερομεταφερόμενα σωματίδια όπως σκόνη, αιθάλη και σταγόνες υγρών. Το μεγαλύτερο μέρος των αστικών περιοχών ρυπαίνεται από ορυκτά καύσιμα, οχήματα, κατασκευές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις.
Τα χονδρόκοκκα σωματίδια (PM10, σωματίδια με διάμετρο μικρότερο των 10 μικρών) συνδέονται με προβλήματα της αναπνοής.
Τα λεπτά και πολύ λεπτά σωματίδια (PM2.5, σωματίδια μικρότερα από 2.5 μικρά) διεισδύουν βαθύτερα στους πνεύμονες και συνδέονται με πνευμονική νόσο, καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικά επεισόδια, άσθμα και καρκίνο. Η έκθεση στο PM2.5 μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εγκεφάλου κατά την παιδική ηλικία. Η μακροχρόνια έκθεση σε αυτά τα σωματίδια συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, καρκίνου του πνεύμονα και μικρότερης διάρκειας ζωής. Η βραχυχρόνια έκθεση μπορεί να επιδεινώσει περαιτέρω τις οξείες επιπτώσεις στην υγεία και να αυξήσει τα ποσοστά θνησιμότητας.
Τα σωματίδια Ultrafine (UFP, σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 100 nm) είναι πολύ μικρότερα από τα PM10 και PM2.5 και σχετίζεται με το καρκίνο του πνεύμονα και τις καρδιοπνευμονικές νόσους.
Ο μαύρος άνθρακας (BC) είναι ένα συστατικό των σωματιδίων από την καύση (ειδικά το πετρέλαιο και το ξύλο). Οι πληθυσμοί με υψηλότερες εκθέσεις σε μαύρο άνθρακα για μεγάλο χρονικό διάστημα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιακών προσβολών και εγκεφαλικού επεισοδίου. Ο μαύρος άνθρακας συνδέεται επίσης με την υπέρταση, το άσθμα, τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (COPD), τη βρογχίτιδα και μια ποικιλία τύπων καρκίνου.
Το οξείδιο του αζώτου (NO) και το διοξείδιο του αζώτου (NO2) παράγονται κυρίως από τον τομέα των μεταφορών. Με το ηλιακό φως το ΝΟ μετατρέπεται γρήγορα σε ΝΟ2. Το NOx (ένας συνδυασμός ΝΟ και ΝΟ2) σχηματίζεται σε υψηλές συγκεντρώσεις γύρω από τις οδούς και μπορεί να οδηγήσει σε άσθμα και βρογχίτιδα, να τα επιδεινώσει και να οδηγήσει σε υψηλότερο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η μακροχρόνια έκθεση σε NO2 μπορεί να επιδεινώσει τη βρογχίτιδα στα παιδιά με άσθμα και να επηρεάσει αρνητικά τη λειτουργία των πνευμόνων. Βραχυπρόθεσμα, η έκθεση στο NO2 έχει συνδεθεί με οξεία επίδραση στην υγεία, συμπεριλαμβανομένης της φλεγμονής των αεραγωγών μας.
Το όζον (Ο3) στην ατμόσφαιρα μπορεί να μας προστατεύσει από την υπεριώδη ακτινοβολία, στο επίπεδο του εδάφους όμως είναι ένα συστατικό του νέφους και μεγάλου αναπνευστικού ερεθισμού. Δημιουργείται μέσω αντιδράσεων πτητικών οργανικών ενώσεων και οξειδίων του αζώτου, τα οποία προέρχονται από ορυκτά καύσιμα. Η βραχυχρόνια έκθεση στο όζον μπορεί να προκαλέσει πόνο στο στήθος, βήχα και ερεθισμό του λαιμού, ενώ η μακροχρόνια έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη πνευμονική λειτουργία και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (COPD). Επιπλέον, η έκθεση σε όζον μπορεί να επιδεινώσει τις υπάρχουσες ασθένειες των πνευμόνων.
ΠΗΓΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ
Οδική μεταφορά
Μερικοί από τους πιο επιβλαβείς ατμοσφαιρικούς ρύπους - συμπεριλαμβανομένων των οξειδίων του αζώτου (NOX) και των σωματιδίων (PM) - προέρχονται από οχήματα, συμπεριλαμβανομένων των αυτοκινήτων, των φορτηγών των λεωφορείων και των οχημάτων περισυλλογής σκουπιδιών.
Πρέπει να μετρούνται οι ρύποι που συνδυαζόμενοι σχηματίσουν NOx (NO2 και NO), καθώς και δύο από τις πιο επιβλαβείς μορφές PM (PM10 και PM2.5).
Το καύσιμο που χρησιμοποιείται για την τροφοδοσία είναι κρίσιμο. Το πετρέλαιο ντίζελ είναι ένας ιδιαίτερα επιβλαβής ρυπαντής, υπεύθυνος για μεγάλο ποσοστό εκπομπών NOX μεταφορών και κύρια πηγή εκπομπών σωματιδίων ΡΜ.
Μια έρευνα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης αποκαλύπτει ότι οι επιπτώσεις της βλάβης στην υγεία που σχετίζονται με τις εκπομπές των οχημάτων ντίζελ είναι τουλάχιστον 5 φορές μεγαλύτερες από εκείνες που συνδέονται με βενζινοκίνητα οχήματα και περίπου 20 φορές περισσότερες από τα ηλεκτρικά οχήματα.
Για να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στο πώς οι ρύποι μολύνουν τον αέρα μας, πρέπει να εξετάσουμε τις πηγές ρύπανσης στη πόλη και τις ροές ανέμου που τις μεταφέρουν στα σπίτια μας.
Ένα σημαντικό μέρος των εκπομπών προέρχεται από τις μεταφορές - ή από το πώς κινούμαστε μέσα, έξω και γύρω από την πόλη. Αυτό περιλαμβάνει τις θαλάσσιες, τις σιδηροδρομικές και ειδικά τις οδικές μεταφορές. Οι κατασκευές και οι βιομηχανικές διαδικασίες, ο ΧΥΤΑ, ο βιολογικός, καθώς και η θέρμανση και η τροφοδότηση των σπιτιών και των επιχειρήσεων μας, παράγουν επίσης σημαντικές ποσότητες ρύπανσης. Ορισμένες άλλες πηγές - όπως τυχαίες πυρκαγιές, γεωργία και δασοκομία - αντιπροσωπεύουν μικρό αριθμό εκπομπών στην πόλη.
Το ανεμολογικό σύστημα της πόλης είναι σταθερό και προβλέψιμο. Οι οσμές δυτικά είναι ολοφάνερο από που προέρχονται. Με τους Β και ΒΔ ανέμους στο Β. Αιγαίο, της έντασης που φαίνονται στις χαρτογραφήσεις μας, στον κόλπο του Βόλου σχηματίζεται μπουκαδούρα. Δηλαδή τοπικός αέρας με κατεύθυνση από το Νότο, από τη θάλασσα προς τη πόλη. Δηλαδή γύρω στις 15:00 με 19:00 o αέρας έλκεται από την θερμότερη θερμοκρασία της πόλης. Μόλις ο αέρας περάσει τα πρώτα οικοδομικά τετράγωνα λόγω του ζεστού τσιμέντου, ανεβαίνει προς τα πάνω και ανακατευθύνεται ψηλότερα από τη πόλη, προς τη δροσερότερη θάλασσα.
Τι γίνεται στη περιοχή της ΑΓΕΤ.
Όταν η μπουκαδούρα (ο ψυχρότερος άνεμος από τη θάλασσα) πλησιάζει στην ακτή, λόγω της ζέστης της βιομηχανίας και του όγκου του λόφου της Γορίτσας, ο αέρας ανεβαίνει. Οι μικροί ιστιοπλόοι του ΝΟΒΑ ξέρουν ότι μπροστά από την ΑΓΕΤ ,δεν έχει με μπουκαδούρα, σχεδόν ποτέ αέρα!
Στη πραγματικότητα ο αέρας λόγω της ζέστης του εργοστασίου έχει ανεβεί στα 90 μέτρα αλλά δεν αναστρέφει προς τη θάλασσα, γιατί η Γορίτσα (πάνω από το τούνελ) τον ψύχει (τον κατεβάζει) και ο ζεστός Βόλος τον έλκει προς τα ΒΔ (Περιοχή Ανακασιάς). Εδώ λόγω των εμποδίων από τα νταμάρια της ΑΓΕΤ, αρχίζει και το φαινόμενο που οι ιστιοπλόοι ονομάζουν στολάρισμα. Δηλαδή κατερχόμενοι στρόβιλοι πίσω από το λόφο προς την πλευρά της πόλης. Καθώς πέφτει ο ήλιος και κρυώνει ο Βόλος, όλοι αυτοί οι αέρηδες που είπαμε πιο πάνω, κατεβαίνουν στο επίπεδο της πόλης με κατεύθυνση τη θάλασσα. Το φαινόμενο είναι σε πλήρη εξέλιξη τα ξημερώματα στο κέντρο της πόλης.
Βιομηχανική δραστηριότητα
Ένας άλλος κύριος παράγοντας ρύπανσης είναι ο βιομηχανικός τομέας. Αυτός περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων όπως η παραγωγή και κατεργασία τσιμέντου και μετάλλων.
Ο Βόλος είναι μια πόλη με τσιμεντοβιομηχανία στις ανατολικές του πύλες και χαλυβουργία δυτικά της πόλης. Το Εργοστάσιο του Βόλου παράγει και εμπορεύεται 7 είδη τσιμέντου, Κλίνκερ, Στερεά Καύσιμα και Αδρανή Υλικά. Αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες μονάδες παραγωγής τσιμέντου στην Ευρώπη με δυναμικότητα 4 εκατ. τόνων [1]
Το σκυρόδεμα ως το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο τεχνητό υλικό που υπάρχει (ο δεύτερος μόνο ως προς το νερό πιο καταναλώσιμος πόρος στον πλανήτη), έχει από μόνο του ένα τεράστιο αποτύπωμα άνθρακα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο με παραγωγή περισσότερη από 4 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως, το τσιμέντο αποτελεί την πηγή περίπου 8% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Συνεισφέρει περισσότερο CO2 από το καύσιμο των αεροσκαφών (2,5%) και δεν απέχει πολύ από την παγκόσμια γεωργική δραστηριότητα (12%). [2]
Για να ευθυγραμμιστεί ο τομέας του τσιμέντου με τη συμφωνία του Παρισιού για τις κλιματικές μεταβολές,, οι ετήσιες εκπομπές του θα πρέπει να μειωθούν σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τουλάχιστον 16% μέχρι το 2030 [3], πράγμα δύσκολο καθώς η επιφάνεια των κτιρίων του πλανήτη αναμένεται να διπλασιαστεί τα επόμενα 40 χρόνια, σύμφωνα με τους ερευνητές του Chatham House, που προβλέπουν αύξηση της παραγωγής τσιμέντου κατά ένα τέταρτο έως το 2030, με κύριες αναδυόμενες αγορές τη Νοτιοανατολική Ασία και τη νότια Σαχάρια Αφρική - λόγω της ταχείας αστικοποίησης και της οικονομικής ανάπτυξης.
.jpg)
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι δείκτες της Παγκόσμιας Τράπεζας αναφορικά με το αποτύπωμα άνθρακα των κτηρίων, μεταφέρει την εκτίμηση του αποτυπώματος στα υλικά που τα συνιστούν, επισημαίνοντας για το τσιμέντο, ότι η παραγωγή του δημιουργεί πρόσθετους επιβλαβείς ρύπους στην ατμόσφαιρα!
Εύλογα μπορεί να σκεφτεί κανείς, ότι όταν αυτή η παραγωγή συμβαίνει στη πόλη μας και αφορά κτίρια που χτίζονται σε όλο το κόσμο, τότε το οικολογικό αποτύπωμα του Βόλου είναι δυσανάλογα τεράστιο για τη κλίμακα της πόλης. Αντίστοιχα θέματα αναδύονται και για τις σιδηρές κατασκευές, για τη διαχείριση του σκραπ κλπ.
Στη Σουηδία, ο παραγωγός τσιμέντου Cementa (θυγατρική της Cement της Χαϊδελβέργης) και ο παραγωγός ενέργειας Vattenfall εργάζονται μαζί στο έργο CemZero για να διερευνήσουν τις ευκαιρίες ηλεκτροδότησης της παραγωγής τσιμέντου (Cementa, 2019, Bioenergy International, 2019). Η ηλεκτροπαραγωγική παραγωγή θα μείωνε τις εκπομπές με τη χρήση ηλεκτρισμού χαμηλών εκπομπών και διευκολύνοντας τη δέσμευση των εκπομπών CO2 της διαδικασίας (δηλ. Των εκπομπών από την αποσύνθεση του ασβεστόλιθου κατά την παραγωγή κλίνκερ).
Άλλες μελέτες σκοπιμότητας, που ολοκληρώθηκαν στις αρχές του 2019, έδειξαν ότι η ηλεκτροπαραγωγή τσιμέντου είναι τεχνικά δυνατή και είναι πιθανό να είναι ανταγωνιστική από πλευράς κόστους με άλλες επιλογές για σημαντική μείωση των εκπομπών. Το επόμενο βήμα θα είναι μια εις βάθος μελέτη σχετικά με τον τρόπο κατασκευής μιας πιλοτικής μονάδας. Γιατί αυτή η μονάδα να μην είναι η ΑΓΕΤ στο Βόλο;
Τα παραπάνω στοιχεία και σκέψεις τίθενται για προβληματισμό στο κατά πόσο ο Βόλος έχει εκτιμήσει τους κινδύνους και την αρνητική συνδρομή της πόλης στη κλιματική αλλαγή, την πραγματική ανάγκη να ενημερώνεται η πόλη και να εκτιμά τις εξελίξεις στον τεχνολογικό τομέα προς όφελος της, τη διαφάνεια, αλλά και πως θα μπορούσε να εξισορροπηθεί αυτή η κατάσταση προς όφελος των πολιτών στο μέλλον.
Στο πλαίσιο της εργασίας μας για την ανθεκτικότητα, τίθενται ορισμένε προτάσεις σχετικά. Πως αλλιώς να εξισορροπηθούν περισσότεροι από 4.000.000 τόνοι CO2 (με βάση τη συνολικότερες εκπομπές τις περιοχής) σε μια πόλη, χωρίς πολιτικές, τομές, ανταποδόσεις και καινοτομίες;
Πηγές:
[1] (https://www.lafarge.gr/ergostasio-voloy).
[2] (https://www.iea.org/tcep/industry/cement/)
[3] https://reader.chathamhouse.org/making-concrete-change-innovation-low-carbon-cement-and-concrete#
[4] Οι πληροφορίες για τους ρύπους και τις επιδράσεις στην υγεία, προέρχονται από το πρόγραμμα Breathe London: https://www.breathelondon.org
Εικόνα: Ένας τόνος CO2. Στη Κοπεγχάγη το Δανικό Τεχνικό Πανεπιστήμιο BIG IDEAS χρησιμοποίησε την ιδέα του αρχιτέκτονα Μπγιάρκε Ίνγκελς για τους γιγάντιους δακτυλίους καπνού, για το εργοστάσιο ανακύκλωσης απορριμάτων της Κοπεγχάγης (έργο του ιδίου). Για να οπτικοποιούν τις εκπομπές του αόρατου CO2.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η έρευνα για τη καταγραφή της βιωματική εμπειρία των πολιτών στη πόλη του Βόλου μέσω ερωτηματολογίου, που διακινήθηκε από τα κοινωνικά δίκτυα, είχε σαν κύριο στόχο να οπτικοποιήσει (μέσω χαρτογράφησης), το φαινόμενο της αέριας ρύπανσης, να εντοπίσει τις πηγές των ρύπων και την κατεύθυνση αυτών, τις πολεοδομικές ενότητες που περισσότερο εκδηλώνεται το φαινόμενο, την περιοδικότητα και τις πρόσθετες επιδράσεις από τους τοπικούς ανέμους. Ρύποι από καύσεις εναλλακτικών καυσίμων RDF από την ΑΓΕΤ, από την απογύμνωση καλωδίων και ιδιωτικές μετρήσεις Φορμαλδεΰδης, ενώσεις άνθρακα κλπ εκτός ορίων, καταγγέλλονται καθημερινά από πολίτες στα κοινωνικά δίκτυα.
Η έρευνα διεξήχθη από τις 27 Αυγούστου έως τις 2 Σεπτεμβρίου 2019 (7 ημέρες), με ΒΔ, Β και ΒΑ ανέμους στο Βόρειο Αιγαίο, διάστημα που αποδείχτηκε αρκετό ώστε να καταδειχτεί το φαινόμενο στη συνολική του διάσταση και να εξαχθούν γενικά συμπεράσματα και προτάσεις.
Το φαινόμενο γίνεται αντιληπτό σε ολόκληρη την πολεοδομική ενότητα του Βόλου, με συγκεκριμένη περιοδικότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει και περιοδικότητα στη παραγωγή των ρύπων, καθώς είναι το τοπικό σύστημα των ανέμων που κατευθύνει αυτούς τους ρύπους.
-
Οι πιθανές πηγές ρύπων εστιάζονται για το κέντρο του Βόλου ως οσμές καμένου πλαστικού από Ανατολικά έως Βορειοανατολικά στο ύψος του χειμάρρου Κραυσίδονα, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής της ΑΓΕΤ.
-
Για την Ν. Ιωνία οι ρύποι ως οσμές καμένου λάστιχου και σίδηρου προέρχονται από Δυτικά, Νοτιοδυτικά.
-
Στις Νέες Παγασές καταγράφονται οσμές αποβλήτων από ΒΔ και οσμές καμένου πλαστικού από ΒA.
Η αστική περιοχή με τις πολύ συγκεκριμένες χρήσεις και δόμηση, συνδυαστικά με την ένταση του φαινομένου, τις παραπάνω καταγραφές και καταγγελίες, είναι εύκολο να ελεγχθεί, καθώς οι βιομηχανικές μονάδες, ο βιολογικός και τα οικόπεδα που μπορεί να δημιουργούνται οι παραπάνω ρύποι είναι συγκεκριμένα.
Κυκλοφοριακοί ρύποι, δεν αποκλείεται να ενισχύουν το φαινόμενο της οσμής. Μεγάλη κατηγορία ρύπων δεν γίνονται αντιληπτοί με τις αισθήσεις και απαιτούνται περιοδικές μετρήσεις από ειδικά όργανα και δίκτυο εγκατάστασής τους δίπλα στις πιθανές πηγές και προς τη κατεύθυνση που οι χάρτες μας εμφανίζουν τη ροή (άνεμος).
Ένα συνολικό δίκτυο θα επέτρεπε ακόμα να μελετηθεί το φαινόμενο της επίδρασης των θερμικών νησίδων στη πόλη, να γίνουν μετρήσεις CO2 (οικολογικό αποτύπωμα της πόλης) αντίστοιχες πολεοδομικές και δομικές παρεμβάσεις πράσινης αρχιτεκτονικής στις υφιστάμενες κτιριακές δομές, πολιτικές αλλά και ρυθμίσεις στις ίδιες τις βιομηχανίες για την βελτιστοποίηση της λειτουργίας τους στα παραπάνω θέματα.
